شاهچراغ شیراز، مکانی بسیار مذهبی و مهم که بعد از مشهد و قم رتبه سومین را به خود اختصاص داده است. شاهچراغ برادر امام رضا علیه السلام و حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها است که جایگاه والایی نزد گردشگران و شهروندان دارد. شهر شیراز از نظر جاذبه های تاریخی، فرهنگی و طبیعی بسیار غنی است ولی هیچکدام به اندازه حرم شاهچراغ برای گردشگران اهمیت ندارد.
شاهچراغ اصلی ترین دلیل برای رزرو تور شیراز است و پس از آن تخت جمشید و حافظیه و سعدیه در لیست محبوب ترین ها قرار می گیرند. به دلیل اهمیت این مکان مذهبی در شیراز، تصمیم گرفتیم در مجله گردشگری پرشین هتل مطلبی درباره شاهچراغ بنویسیم تا شما عزیزان اطلاعات کامل تری را از این امامزاده به دست آورید.
شاهچراغ کیست؟
حضرت سید احمد بن موسی کاظم علیه السلام، فرزند بزرگ امام هفتم شیعیان و برادر ارشد امام رضا علیه السلام هستند. به دلیل مشخص نبودن تاریخ تولد حضرت سید احمد بن موسی علیه السلام مسئولان چنین تصمیم گرفتند تا در میانه دهه کرامت ( ولادت حضرت معصومه (س) تا ولادت امام رضا (ع)) روزی را به تولد احمد بن موسی (ع) اختصاص دهند.
در شهریور سال 88 شورای عالی انقلاب روز 6 ذی القعده را روز بزرگداشت شاهچراغ در تقویم ملی و اسلامی تعیین کردند. پس از شهادت امام موسی کاظم (ع) مردم مدینه گفتند که احمد بن موسی خلیفه بر حق است ولی ایشان در زمان ایراد خطبه خود به ولایت و خلیفه بودن به حق علی بن موسی الرضا علیه السلام شهادت دادند.
نحوه به شهادت رسیدن شاهچراغ شیراز
مامون پس از شنیدن این خطبه شاهچراغ و حرکت برخی از هاشمیون به سمت طوس دستور داد تا تمامی راه ها بر روی این افراد بسته شود. حاکم شیراز نیز بنا به دستور مامون جلوی قافله شاهچراغ (ع) را بستند و گفتند که باید برگردند. حضرت احمد بن موسی (ع) از این اتفاق امتناع کرد و جنگی میان آنان شکل گرفت که در نتیجه هاشمیون و همراهان احمد بن موسی (ع) پیروز شدند.
پس از این اتفاق حضرت شاهچراغ با همراهان خود به منزل یکی از دوستداران خود در راه های فرعی شیراز پناه بردند. متاسفانه جاسوس های حاکم با یافتن محل احمد بن موسی (ع) پس از یکسال، مکان را لو داده و حاکم شیراز دستور قتل همه را داد. طی این درگیری ضربت شمشیر به سر مبارک احمد بن موسی می خورد و شهید می شوند. بعد این اتفاق حاکم شیراز دستور می دهد تا منزل را بر روی بدن ایشان خراب کنند.
علت نامگذاری شاهچراغ چیست؟
پیکر مطهر این حضرت تا پادشاهی آل بویه و عضدالدوله دیلمی مخفی مانده بود و تعدادی منزل در اطراف خرابه ها ساخته شد. در یکی از این منزل ها پیرزنی فرتوت زندگی می کرد هر شب جمعه چراغی را می دید. این چراغ بر بلندای تپه ای خاکی دیده می شد که تا صبح روشنی آن ادامه داشت.
پیرزن پس از مشاهده این اتفاق به طور مکرر چنین پنداشت که شاید قبر یکی از امامزادها باشد و باید موضوع را با حاکم وقت شیراز در میان بگذارد. پیرزن راز خود را برای امیر عضدالدوله دیلمی فاش کرد و همراهیان حاکم از این موضوع تعجب کردند؛ ولی امیر دستور داد ماجرا به صورت جدی پیگیری شود تا ببیند این موضوع صحت دارد یا خیر!
شب جمعه شد، شاه و همراهیانش در خانه پیرزن اتراق کردند تا ببینن آیا این چراغ روشن می شود یا نه؟ پیرزن نور چراغ را پر فروغ تر از زمان های گذشته دید و به بالین امیر عضدالدوله دیلمی رفت و چنین گفت : شاه! چراغ پس از مشاهده این نور امیر با تعجب به سمت نور دوید اما چراغی ندید. مجدد که از پایین به بالای تپه نگاه کرد دوباره نور را مشاهده نمود.
با گذشت این داستان ها امیر عضدالدوله دیلمی دستور داد افرادی این مکان را حفر کنند و از چند و چون آن آگاه شوند. پس از تحقیق و بررسی مشخص این مکان، همان محل دفن و شهادت حضرت احمد بن موسی کاظم علیه السلام است. امیر هم دستور می دهد تا بارگاه و صحن و سرایی در خور شان برای حضرت بسازند.
اطلاعاتی درباره حرم مطهر شاهچراغ علیه السلام
حرم مطهر شاهچراغ در سال 1321 هجری شمسی به ثبت آثار ملی ایران رسید تا میراثی برای آیندگان باشد. شاهچراغ از اصلی ترین مکان های مذهبی شیراز است که پس از آن مسجد نصیرالملک شیراز و مسجد وکیل شیراز رتبه های بعدی را از نظر اهمیت دارند.
حرم مطهر شاهچراغ از نظر معماری نیز بسیار زیبا است و برای عاشقان معماری اسلامی قابل تحسین می باشد. علاوه بر این موارد حضور شاهچراغ در کنار دیگر جاذبه های فرهنگی شیراز همچون حافظیه و سعدیه باعث شده تا یک شهر گردشگر پذیر باشد.
آینه کاری های زیبا و کاشی کاری های منحصر به فرد در حرم شاهچراغ علیه السلام چشمان هر کسی را محو خود می کند. پلان معماری حرم مطهر احمد بن موسی علیه السلام برگرفته از سبک آذری دوران ایلخانی است. اگر به دیواره های حرم نگاهی بیاندازید آیه های کوچک رنگی را خواهید دید که بسیار درخشان هستند. خط های عربی و فارسی منقش شده بر روی کاشی ها هم دلیل دیگری برای جذابیت حرم است.
اطلاعات معماری و صحن حرم شاهچراغ (ع)
آرامگاه حرم شاهچراغ دارای چهار شاه نشین می باشد که در چهارگوشه ضریح طراحی شده اند. یک مسجد در قسمت غربی صحن حرم مطهر قرار دارد. ضریح شاهچراغ در زیر گنبد و شاه نشین اصلی واقع شده است. 2 درب بزرگ ورودی زائران به صحن و محوطه حرم مطهر هستند که استخر بزرگ وسط حیاط، همراه گل ها و درخت های زیبا خودنمایی می کند.
از دیگر شاخصه های این بارگاه، حضور برادر شاهچراغ حضرت سید میر محمد (ع) در قسمت شمال شرقی حیاط می باشد. در اطراف صحن و سرای شاهچراغ حجره هایی در 2 طبقه دیده می شوند که کاشی های زیبای آن شما را شگفت زده می کند. از صحن های حرم مطهر احمد بن موسی علیه السلام می توان به صحن امام جواد (ع)، صحن عتیق، صحن اصلی و صحن حضرت معصومه سلام الله علیها اشاره کرد.
آن دسته از افرادیکه جایی برای استراحت ندارند می توانند به شبستان های حرم مطهر مراجعه نمایند. این شبستان ها شامل شبستان دارالعباده، شبستان بزرگ امام خمینی (ره) و شبستان حضرت سید میر محمد (ع) می شود. لازم به ذکر است امکانات رفاهی مطلوب برای زائران این امامزاده به خوبی فراهم می باشد.
پیشینه حرم مطهر احمد بن موسی علیه السلام
پیشینه حرم شاهچراغ به زمان عضدالدوله دیلمی حدود سال های 308 تا 328 ه_ش بر می گردد. زمانی که این شاه سلسله آل بویه را فرمانروایی می کرد، حرم احمد بن موسی علیه السلام تنها تپه ای خاکی بود. امیر عضدالدوله دیلمی بعد از شنیدن داستان پیرزن و قصه چراغ دیده شده، متوجه حضور این امامزاده شد و دستور ساخت ضریح و صحن و سرا داد.
امیر مقرب الدین مسعود بدرالدین که یکی از وزیران اتابک بود، دستور داد تا حرم را بهسازی و آراسته کنند. همچنین یکی از رواق های حرم شاهچراغ به دستور اتابک ساخته شده است. ملکه تاشی خاتون یکی دیگر از بانوان محترم دربار ایلخانی بود که توجه ویژه ای به حرم مطهر شاهچراغ داشت.
در سال 723 هجری شمسی تاشی خاتون دستور داد تا ضریحی بزرگ و بنایی زیبا برای حرم ساخته شود. ساخت این تزئینات و بناها 5 سال به طول انجامید که یک گنبد بلند و بارگاهی در خور شان سرانجام آن بود. بخش های دیگری همچون حمام، مسجد، مکانی برای استراحت زائران و ... هم به دستور ملکه تاشی خاتون در اطراف حرم مطهر ساخته شد.
صحبت های ابن بطوطه درباره شاهچراغ و تاشی خاتون
همچنین این بانوی سخاوتمند ملک میمند فارس و تعدادی از حجره های تجاری اش را به این آستان بخشید. بهتر است بدانید که ملکه تاشی خاتون مادر شاه شیخ ابواسحاق اینجو می باشد که در اواخر سلسله ایلخانی تمامی این تغییرات انجام شد. ابن بطوطه نیز در سال 726 هجری شمسی به شیراز سفر کرد و درباره خدمات ارزنده ملکه تاشی خاتون اینچنین در سفرنامه اش نوشت:
آرامگاهی که در شیراز وجود دارد برای مردم بسیار مقدس و قابل احترام است. مردم برای توسل و تبرک به زیارت آن می روند. بانوی خیری به نام تاشی خاتون مدرسه و بقعه ای بزرگ برای این آرامگاه ساخته و مسافران را غذا می دهد. شب های دوشنبه به آرامگاه می آید و در غرفه ای مشبک می نشیند تا واعظ بالای منبر، خطبه بخواند.
بازسازی حرم شاهچراغ در زمان های مختلف
در سال 885 هجری شمسی شاه اسماعیل صفوی بهسازی زیادی را برای آرامگاه انجام داد که 85 سال بعد، زمین لرزه ای بزرگ روی داد و بخشی بزرگی از آرامگاه تخریب شد. در زمان نادرشاه بازسازی اصلی گنبد و صحن و سرا صورت گرفت. یک قندیل طلایی از زیر گنبد آویزان شد که خود نادرشاه دستور وقف آن را داده بود.
نادرشاه افشار تصمیم داشت پس از پیروزی بر افغان ها، حرم شاهچراغ را بازسازی کند که برای همین امر حدود 1500 تومان پول صرف کرد. تخرب هایی که بر اثر زلزله به وجود آمد باعث شد قندیل طلایی نادرشاه فروخته شود تا آرامگاه، گنبد و صحن و سرا بازسازی شوند. زمانی که سلسله قاجار به روی کارآمد، فتحعلی شاه قاجار دستور داد تا کف بقعه را 1 متر با سنگ و آجر و سیمان بالا بیاورند.
همچنین یک ضریح از جنس نقره سفارش داد تا بسازند و بر روی آرامگاه شاهچراغ قرار دهند. پس از این بازسازی در سال 1232 ه-ش زلزله ای دیگر شیراز را به لرزه درآورد و مجددا قسمتی از گنبد تخریب شد. پس از زلزله محمد ناصر ظهیرالدوله اقداماتی را برای بازسازی و جلوگیری از تخریب بیشتر گنبد انجام داد.
مسعود میرزا ظل اسلطان کسی بود که دستور نصب یک درب نقره ای در سال 1251 هجری شمسی را داد. همچنین در سال 1254 دستور داد تا یک ساعت بزرگ در قسمت جنوبی آرامگاه نصب کنند. تمامی آینه کاری ها و زیباسازی های فضای داخلی و اطراف حرم مطهر توسط استاد زین العابدین (1266 هجری شمسی) انجام شده که بسیار ظریف است.
در زمان پهلوی تمامی دیوارهای داخلی حرم مطهر مزین به آینه کاری شد و گنبدی جدید با اسکلت فلزی ساخته گردید تا در برابر زلزله آسیب نبیند. این گنبد اسکلتی به تلاش انجمن اثار ملی ایران در استان فارس ساخته شد و در سال 1336 هجری شمسی تعویض گنید جدید با گنبد قدیم صورت گرفت.
کاشی کاری حرم شاهچراغ
پس از تعویض گنبد شاهچراغ، مجددا یک مرمت در سال 1339 تا تا سال 1340 صورت گرفت. کاشی کاری حرم شاهچراغ به دست استاد عیسی بهادری انجام گردید که در کاشی کاری تبحری ویژه داشت. سالن و بخش های دیگری به تدریج اضافه شدند که توسط حسن ظریف صنایع آینه کاری شدند.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی عملیات عمرانی به صورت گسترده در دستور کار قرار گرفت که تکمیل کردن سالن بالای سر حضرت یکی از این عملیات بود. همینطور بخش قدیمی حرم هم آینه کاری شد تا زیبایی حرم مطهر دوچندان شود. منبر بسیار بزرگی در قسمت جنوبی ضریح قرار دارد که از سنگ مرمریت با حجاری بسیار زیبا ساخته شده است.
قسمت های مختلف حرم احمد بن موسی علیه السلام
حرم شاهچراغ نیز همانند دیگر حرم های مطهر همچون حرم مطهر حضرت معصومه (س) و حضرت امام رضا (ع) دارای بخش های مختلفی است که در این قسمت از مطلب قصد داریم به شرح آن بپردازیم.
ضریح حضرت احمد بن موسی (ع)
یکی از زیبا ترین قسمت های حرم شاهچراغ؛ ضریح آن است. اولین ضریح با روکش نقره در زمان فتحعلی شاه قاجار (1206) ساخته شد که حدود 1 متر و 75 سانتی متر عرض و 3 متر و 25 سانتی متر طول داشت. بر روی این ضریح نقره ای شعرهایی در مدح و ستایش ائمه اطهار به زبان های عربی و فارسی نوشته شده بود.
پس از گذشت مدتی، ضریح دیگری از جنس چوب با اندود نقره برای شاهچراغ ساخته شد. ضریح جدید حدود 10 سانتی متر بلندتر از مقبره بود و یک پارچه سبز روی صندوقچه چوبی مشاهده می شد. یک قرآن به خط کوفی که به کتابت خود حضرت علی علیه السلام انجام شده بر روی مرقد وجود داشت.
جهت حفظ و نگهداری از قرآن روی مقبره، یک محفظه خاتم کاری سفارشی ساخت شد که دستور ساخت آن را حاج معتمدالدوله فرهاد میرزا داد. پس از مدتی این قرآن همراه با محفظه زیبایش به موزه پارس منتقل می شود تا این گنجینه محفوظ بماند. لوستر چهارشاخه ای داخل ضریح وجود دارد که در ایامی خاص روشن می شود.
دیوارهایی که در جنوب و شمال ضریح قرار دارد به آینه کاری های زیبایی مزین هستند که در سال 1220 ه-ش ساخته شده اند. در حال حاضر ضریح فعلی حرم مطهر شاهچراغ 3 متر و 58 سانتی متر طول و 2 متر و 26 سانتی متر عرض دارد. جنس این ضریح تماماً از نقره است.
هنرهای ظریف خاتم کاری، معرق کاری و قلم زنی به خوبی در آن مشاهده می شود. طی سال های 1378 تا 1380 یکی از بهترین خاتم کاران شیرازی به نام علیرضا گودرزی، مسئول خاتم کاری ضریح شاهچراغ بود که زیبایی آن غیرقابل وصف است. در ادامه به معرفی ایوان حرم احمد بن موسی (ع) خواهیم پرداخت.
ایوان حرم مطهر
اولین ایوانی که در حرم شاهچراغ ساخته شده منتصب به زمان علاءالدوله قاجار است. طول ایوان حرم مطهر 38 متر و 30 سانتی متر و عرض آن حدود 5 متر و 50 سانتی متر می باشد. ارتفاع ایوان هم بیش از 10 متر است که در دو سمت ایوان 12 غرفه در دو طبقه دیده می شوند تمامی این 12 حجره با گچبری های زیبا، خودنمایی می کنند.
2 راهرو در اطراف درب طلایی حرم ساخته شده اند که یکی به ایوان و دیگری به حرم شاهچراغ منتهی می شود. جهت تزئین ایوان از چوب نارنج و افرا جهت زیباسازی استفاده شده است. گره تند، لغاظ و آلت از چوب ساج هم، هنر دیگری از دست نجاران شیرازی می باشد که در نوع خود، ستودنی است.
در بالای ستون های تعبیه شده روی ایوان مقرنس هایی 4 ترک دیده می شود که در چهارگوش آن اسماءالحسنی دیده می شود. پایین ستون های ایوان هم به صورت هشت ترک قابل مشاهده است. شیرسر یک طراحی جذاب از چوب ساج است که در سردرب ایوان و زیر ستون ها توسط نجاران شیرازی جایگذاری شده است. نقوش زیبای اسلیمی روی سنگ مرمریت زیر ستون ها و قسمت جلویی ایوان موجب شده تا طراحی داخلی ایوان، جلوه ای زیباتر داشته باشد.
پس از گذشت مدتی 3 رواق به حرم مطهر اضافه شد تا فضای بیشتری برای مشتاقان زیارت احمد بن موسی (ع) فراهم گردد. چوبی بودن سقف و ستون های ایوان در دراز مدت باعث شده بود تا موریانه ها این فضای زیبا را خراب کنند. جهت پیشگیری از خرابی بیشتر، ستون های آهنی برای اسکلت ایوان مورد استفاده قرار گرفت. همچنین یک ایوان کوچک در جلوی غرفه های طبقات اول ساخته شد که کاشی کاری های زیبای آن چشم را می نوازد.
صحن های شاهچراغ
پس از اینکه با معماری و ضریح حرم شاهچراغ آشنا شده اید وقت آن است که به معرفی صحن های حرم بپردازیم. در زمان های گذشته حرم شاهچراغ و حرم محمد بن موسی (ع) صحن هایی جدا از هم داشتند که راه بازار بین الحرمین، محل وصل این 2 حرم مطهر بود. جهت رفاه بیشتر زائران، تولیت حرم شاهچراغ به فکر گسترش حرم مطهر افتاد که این اتفاق موجب شد تا حرم این 2 امامزاده با یکدیگر تلفیق شود.
حرم شاهچراغ در قسمت غربی صحن و حرم حضرت محمد (ع) در قسمت شمال شرقی صحن قرار دارد. این صحن وسیع که به صحن کهنه یا صحن عتیق معروف است مساحتی بالغ بر 14 هزار متر مربع دارد. در این صحن 162 غرفه در 2 طبقه و اطراف حرم دیده می شود. رواق هایی که در این صحن وجود دارد به دست استادکاران ماهر شیرازی ساخته شده اند.
نرده هایی که در صحن دیده می شود از چوب ساج بوده و سنگ کف حرم مطهر از سنگ گندمک فارس می باشد. جهت ساخت استخر وسیع میان صحن از سنگ های نی ریز استفاده شده و حجاری کردن این سنگ های زیبا بر عهده کارگاه سنگ تراشی حرم مطهر احمد بن موسی (ع) بوده است.
گنبد شاهچراغ
اولین گنبدی که برای شاهچراغ ساخته شد در زمان اتابکان فارس سال 605 هجری شمسی بود. ملکه تاشی خاتون دستور مرمت گنبد (723 هجری شمسی) و دیگر بناهای شاهچراغ را داده بود. زلزله 1203 هجری شمسی باعث شد تا گنبد حرم شاهچراغ فرو بریزد. حسینعلی میرزا قاجار حاکم وقت فارس دستور داد تا گنبد جدیدی برای حرم بسازند که مزین به سوره طه باشد.
گنبد جدید در سال 1290 هجری شمسی مجدد مرمت شد و سوره فتح با آینه کاری زیبا روی گنبد منقوش شده است. پس از گذشت مدتی، زلزله ای مجدد (1232 هجری شمسی) شهر شیراز را لرزاند و باعث شد خرابی های دیگری در گنبد شاهچراغ به وجود بیاید که نیاز کمی به بازسازی داشت.
با گذشت زمان ترک های دری بر روی گنبد به وجد آمد که خطر ریزش داشت. سرانجام گنبد قدیمی به طور کامل حذف و گنبدی با اسکلت آهنی در سال 1338 هجری شمسی جایگزین آن شد. زمانی که آیت الله سید محمد مهدی دستغیب تولیت شاهچراغ را برعهده داشت، کاشی کاری های گنبد را سر و سامان داد.
با توجه به آهنی بودن گنبد، مشاران امر تصمیم گرفتند کاشی ها با قالب فلزی به اسکلت وصل گردند. 500 متر مربع مساحت کل گنبد و قطر گنبد 14 متر مربع است. کاشی های معرقی که بر روی گنبد خودنمایی می کند به رنگ های مشکی، لاجوردی، کرم، طلایی، فیروزه ای، سبز، قهوه ای و زرد هستند.
گلدسته های حرم احمد بن موسی (ع)
در جنوب و شمال ایوان حرم مطهر 2 گلدسته زیبا و بلند دیده می شود که قرینه سازی شده و به کاشی کاری های زیبا مزین می باشند. این گلدسته ها برای پخش اذان و قرآن تا اقصی نقاط شهر ساخته شده اند که گلدسته جنوبی به دست نجاران آستان حضرت احمد بن موسی (ع) با رنگ های طبیعی ساخته شده اند.
گلدسته ای که در قسمت شمالی ساخته شده به اسماءالحسنی مزین است و هشت ترک بر روی آن منقوش شده که اسامی ائمه اطهار و لقب هایشان بر روی آنان دیده می شود. ارتفاع گلدسته های شاهچراغ 3 متر و 65 سانتی متر است که حدود 3 تن وزن دارد. اسکلت فلزی گلدسته ها با چوب و مس پوشانده شده و ارتفاع گلدسته ها تا زیر اتاق موذن به حدود 21 متر می رسد. قطر پایین گلدسته 2 متر و 35 سانتی متر و قطر بالای گلدسته 2 متر و 20 سانتی متر می باشد.
سردرب های ورودی به حرم شاهچراغ
جهت تشرف به داخل حرم مطهر احمد بن موسی (ع) 6 درب وجود دارد که شامل درب ایوان طلا، درب نقره ای رواق جنوبی، درب نقره رواق شمالی و درب غربی می شود. در ادامه به طور مختصر با این درب ها اشنا می شوید.
درب ایوان طلا حرم شاهچراغ
دولنگه این درب 2 متر و 70 سانتی متر طول دارند که عرض آن ها به 90 سانتی متر می رسد. چهارچوب 2 متری با ارتفاع 70 سانتی متری برروی درب ایوان طلا قرار گرفته است. زمانی که چشم خود را به بالای قوس درب بچرخانید با جمله «قال رسول الله انا مدينة العلم و علی بابها، مثل اهل بيتی كسفينه نوح من ركبها نجی، ادخلوها بسلام آمنين، حب علی حسنه لاتضر معها معصيه» مواجه خواهید شد. در حال حاضر قدیمی ترین درب ایوان طلا به نام درب ذل السلطان در موزه نگهداری می شود.
درب نقره ای رواق جنوبی
درب عسکرخانی نام دیگر درب نقره ای رواق جنوبی است که 2 متر و 30 سانتی متر عرض داشته و چهارچوب آن از نقره اندود شده می باشد. در بالاترین قسمت درب چند خط با خط نستعلیق دیده می شود که چنین است :
« بسم الله الرحمن الرحيم فی كتابا العيون بالاسناد عن علی بن موسی الرضا (ع) عن آبائه عن النبی فعن اللوح و القلم عن الله ولايه علی بن ابيطالب حصنی فمن دخل حصنی امن من عذابی »
همچنین 17 بیت شعر از مرحوم قدسی بر روی درب ها قلمکاری شده است. این درب نقره ی را عسکرخان در برابر ملک وقفی شاهچراغ هدیه داد که چیره دست ترین هنرمندان شیرازی همچون میرزاعلی اقا قلمزن؛ علی اصغر زرگر، میرزا بزرگ زرگر و میرزا محمود قلمزن این درب را ساخته اند.
درب نقره ای رواق شمالی
این درب تنها از روکش نقره ساخته شده که 2 متر و 30 سانتی متر طول و عرضی 1 متر و 40 سانتی متری دارد. درب نقره ای رواق شمالی به نام درب حاج نصیرالملک معتبر است که در حال حاضر طبقه دوم موزه آستان احمدی نگهداری می شود. حدیث « قال الله تعالی فی الاحاديث القدسيه لا اله الله حصنی فمن دخل حصنی امن من عذابی و قال ولايه علی بن ابيطالب حصنی فمن دخل حصنی امن من عذابی صدق الله » در بالای چهارچوب نقش بسته است. 20 بیت از اشعار فصیح الملک شوریده در تمامی چهارچوب و حاشیه درب دیده می شود.
درب های غربی
درب جنوب غربی که به نام باب الرضا (ع) و درب شمال غربی که به نام باب موسی بن جعفر (ع) شناخته می شود منتهی به صحن جمهوری اسلامی می شوند. در گذشته فقط یک درب از سمت میدان احمدی وجود داشت (سر درب باب موسی بن جعفر (ع) که دقیقاً مقابل مسجد جامع شهدا قرار گرفته بود. پس از تعبیه کردن 2 راهرو برای تردد راحت زائران، کاشی کاری های زیبایی توسط کارگاه خود آستان احمدی صورت گرفت.
اشعار مختلفی ب درب نقش بسته که چنین نوشته است :
اين بارگاه شاهچراغ است كش مدام بر بوستان خلد بود فخر از صفا
اين بارگاه زاده موسی بن جعفر است كوراست پنج واسطه تا شاه اوصيا
همچنین حدیث « انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا » در بالای سر درب غربی دیده می شود. فضای داخلی درب غربی 8 ضلعی بوده و کاشی های معرق به کار رفته درون آن، زیبایی چشمگیری به درب داده است. ضمن اینکه احمد وقار شیرازی و دکتر نورانی وصال شیرازی، کاشی های زیبایی را بر روی این درب ساخته اند.
سر درب شرقی : اگر می خواهید به مسجد عتیق بروید، سر درب شرقی ورود شما خواهد بود.
سر درب جنوبی : این ورودی شما را به بازار بین الحرمین و دارالشفاء حرم مطهر می رساند.
سردرب شمالی : ورودی این مسیر به خیابان احمدی و حرم مطهر شاهچراغ است.
باب السجاد (ع) : اگر در خیابان لطفعلی خان زند هستید می توانید از باب السجاد (ع) به حرم مطهر سید میر محمد (ع) و شاهچراغ جهت زیارت مشرف شوید.
امامزاده سید میر محمد (ع) کیست؟
محمد بن موسی (ع) مشهور به میر محمد از فرزندان موسی بن جعفر (ع) و برادر امام رضا علیه السلام و شاهچراغ است که در ضلع شرقی حرم احمد بن موسی (ع) دفن شده اند. عبادت های طولانی مدت و بی شمار این امامزاده سبب شده تا میر محمد عابد نام بگیرد. روایت های مختلفی برای شهادت یا فوت این امامزاده ذکر شده که نمی توان به هیچکدام دلالت کرد. داستان پیدا کردن مقبره این امامزاده چنین است که روزی میرزا عنایت‌الله دستغیب رضوان الله علیه در خانه خود (704 هجری شمسی) نوری را می بیند که پس از کنکاش به سنگ قبری برخورد می کند.
وی متوجه می شود که این قبر امامزاده ای از فرزندان موسی بن جعفر علیه السلام است که با خرید تعدادی منزل از اطراف آن، حرم را گسترش می دهد. سپس یک گنبد و ضریح هم برای آن حضرت می سازد. به دلیل اهمیت قبر این حضرت، بسیاری از شخصیت های مذهبی و بزرگ شیراز که از دوستداران اهل بیت عصمت و طهارت هستند نیز همجوار سید میر محمد (ع) مدفون هستند که در ادامه به نام برخی از آن ها اشاره می کنیم.
چه کسانی در حرم شاهچراغ دفن هستند؟
از آنجایی که مردم ایران عاشق اهل بیت (ع) هستند، دوست دارند در کنار این عزیزان دفن شوند. به عنوان مثال در حرم امام رضا (ع) چهره های شاخصی همچون شیخ نخودکی، شیخ طبرسی، شیخ بهائی و حر عاملی دفن هستند و در حرم حضرت معصومه (س) نیز چهره هایی دیگر. حرم مطهر احمد بن موسی علیه السلام نیز از این مسئله استثناء نبوده و چهره های مذهبی بزرگی در آن دفن هستند که در ادامه خواهید خواند.
بسمل شیرازی
یکی از دانشمندان بزرگ شیرازی است که فلسفه، علوم معانی و ادبیات را فرا گرفت و سپس در مدرسه حکیم شیراز شعرهای ملاصدرا و اشارات ابوعلی سینا را یاد گرفت.
شهید عبدالحسین دستغیب
ایشان دومین شهید محراب هستند که با 30 واسطه نسب ایشان به امام سجاد علیه السلام می رسد.
فرهنگ شیرازی
یکی از خوش نویسان و شاعران شیراز بود.
میرزا ابوالقاسم سکوت
یکی از عارفان مشهور قرن 13 هجری قمری بود.
آیت الله نجابت
ایشان از یاران شهید آیت الله دستغیب بودند.
سید ماجد بحرانی
ایشان کسی بودند که افرادی همچون مولانا ملا محسن فيض كاشانی یکی از شاگردانش بودند.
داوری شیرازی
وی در سخنوری، خوش خطی، نقاشی و علوم ادبی تبحر ویژه ای داشت که از محبوب ترین خاندان وصال به شمار می رفت.
صادق خان زند
وی یکی از شاهزادگان زندیه بود که در سن 55 سالگی به دستور آقا محمد قاجار به قتل رسید. هم اکنون سنگ قبر وی در موزه آستان احمدی و محمدی (ع) نگهداری می شود.
جعفرخان زند
وی در سن 40 سالگی به قتل رسید که عامل آن آقا محمدخان قاجار بود. جعفرخان زند، پدر لطفعلی خان زند است.
وصال شیرازی
وی به میرزا کوچک خان شهره بود که در خوشنویسی و شعر مهارتی ویژه داشت و یکی از مریدان میرزا ابوالقاسم شیرازی بود.
وقار شیرازی
پسر بزرگ وصال شیرازی که در حکمت الهی و ادبیات عرفانی جزء دانشمندان به شمار می رفت.
عبدالوهاب یزدانی
یکی دیگر از فرزندان وصال شیرازی است که در خوشنویسی تبحر داشت.
حکیم شیرازی
متخلص به طوبی که دومین فرزند وصال شیرازی بود که بعدها تخلص خود را حکیم ذکر کرد. وی در پایین ضریح شاهچراغ دفن است.
ابوالقاسم شیرازی
فرزند چهارم وصال است که به نوشتن 7 خط تسلط کامل داشت و دیوان و اشعارهای متعددی را از خود به جای گذاشت.
میرزا حبیب الله شریفی
یکی از واقفان اصلی آستان احمدی و محمدی (ع) است که تمامی وقفیات ملکه تاشی خاتون را پیگیری کرد. وی در قسمت کفش کن مدفون می باشد.
توحید شیرازی
فرزند پنجم وصال شیرازی است که در شعر سرودن و خوش نویسی مهارتی خاص داشت.
عسکرخان
زمانی که اسم عسکرخان می آید کسی نیست که به نیکی از آن یادنکند. وی درب غربی حرم که از نقره است را به آستان مقدس شاهچراغ هدیه داد
حضرت آيت الله شيخ عبدالحسين حائری شيرازی
وی یک عالم مجاهد در راه خدا بود که در کربلای معلی چشم به جهان گشود و پس از مرگش در ایوان حرم مطهر به خاک سپرده شد.
امکانات حرم مطهر شاهچراغ
در حرم مطهر احمدی و محمدی علیه السلام، امکانات بسیار خوبی همچون کتابخانه، موزه، سرویس بهداشتی و وضوخانه تدارک دیده شده تا رفاه زائران تامین شود. در ادامه این بخش به شرح امکانات حرم مطهر می پردازیم.
کتابخانه
پایه ریزی کتابخانه فعلی حرم مطهر را ملکه تاشی خاتون با اهدا قرآن و دیگر کتاب ها کرد. هرچند که تعدادی از این کتاب ها در جنگ های مختلف به غارت برده شد ولی در حال حاضر یکی از تخصصی ترین کتابخانه های کشور محسوب می شود. سال 1286 هجری شمسی متولی حرم تصمیم به بازسازی و فراهم کردن کتاب برای کتابخانه گرفت. رساله ها و کتاب وی از دیگر کتاب های اهدایی کتابخانه بود.
نکته دیگر اینکه اولین کتابدار این کتابخانه، مصطفی موذن بود که این سمت به وی داده شد. بر اثر بی توجهی برخی از کتاب های این کتابخانه گم شدند تا اینکه سال 1343 این کتابخانه با امکاناتی کامل شروع به کار کرد. در زمان شروع به کار این کتابخانه، 306 جلد کتاب در دسترس بود که 79 کتاب به کتاب های اختصاصی آموزشی و 227 کتب آن به سید جلال الدین محمد مجدالاشراف شیرازی اختصاص داشت.
پس از تلاش های محمد هادی سلاحی، 6675 لد کتاب در طی 5 سال به کتابخانه افزوده شد. این رشد به گونه ای اتفاق افتاد که در سال 1356 هجری شمسی مجموعه کتاب های کتابخانه، بیش از 8 هزار کتاب چاپی و 800 کتاب خطی رسیده بود. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، آیت الله دستغیب کتابخانه را به طبقه دوم حرم مطهر منتقل کرد.
این انتقال باعث شد تا فضای بیشتری در اختیار کتابدوستان قرار بگیرد. طبق آخرین آمار در سال 94 بیش از 199 کتاب خطی نفیس، چاپ سنگی و ... در این کتابخانه وجود دارد. همچنین بیش از 64 هزار کتاب چاپی فارسی و 8 هزار کتاب کودک و 5 هزار کتاب مرجع هم در این کتابخانه نگهداری می شود.
موزه آستان احمد بن موسی علیه السلام
در 30 آبان 1344 هجری شمسی موزه حرم احمد بن موسی علیه السلام همزمان با عید مبعث افتتاح گردید. این موزه در روزهای ابتدایی فقط پنجشنبه ها باز بود. اولین ساختمانی که برای موزه ساخته شد، مکان فعلی ورودی بانوان به حرم مطهر است. پس از سال 1363 حجره های شمالی صحن عتیق به سالن موزه اختصاص یافت و تعدادی از اشیاء داخل موزه، در آن حجره ها رونمایی شد. ساختمان فعلی موزه سال 1372 در قسمت جنوبی حرم مطهر احداث شد.
بعد گذشت 10 سال کتابخانه حرم احمد بن موسی علیه السلام که به صورت مجزا فعالیت داشت، به سالن اصلی موزه افزون گردید. در مجموع کل مساحت موزه آستان احمدی و محمدی علیه السلام به 1000 متر مربع رسید. آثار و اشیائی از زمان های پادشاهی مختلف تا کنون در این موزه به نمایش در می آید. بیش از 8 هزار شیء و حدود 4 هزار سند تاریخی و نسخه خطی در این موزه جذاب و دیدنی نگهداری می شود.
حرم شاهچراغ کجاست؟
حرم شاهچراغ در مرکز شهر شیراز واقع شده که از 2 مسیر می توان به آن رسید. مسیر اول از طریق بلوار حضرتی است و مسیر دیگر از طریق بلوار کریم خان زند. به طور دقیق حرم شاهچراغ در منطقه 8 شیراز واقع شده و به مکان های تفریحی و گردشگری و تاریخی شیراز نزدیک می باشد.
اتفاقات تلخ و حادثه های شاهچراغ
در این قسمت از مطلب قرار است به شرح اتفاقات تلخ و حادثه شاهچراغ سخن بگوییم که تن و بدن هر کسی می لرزد. از زلزله های های ویران کننده تا عملیات تروریستی همه و همه دل عاشقان اهل بیت را می سوزانند که در ادامه به مهم ترین حادثه های تلخ شاهچراغ می پردازیم.
زلزله 4 تیرماه 1203 هجری شمسی شیراز
یکی از اتفاقات تلخ شاهچراغ زلزله سال 1203 هجری شمسی بود که تمامی شیراز و اطراف آن ویران گردید. شدت زمین لرزه بیش از 5 ریشتر گزارش شد که سبب کشته و زخمی شدن 20 هزار نفر گشت. ساختمان هایی که در دوران کریمخان زند ساخته شد آسیب جدی ندیدند. دیوارها و گنبد شاهچراغ، مدرسه خان و برخی امامزاده ها، به طور کامل ویران شدند.
زلزله 1232 هجری شمسی شیراز
پس از گذشت 20 سال یک اتفاق تلخ دیگر در شاهچراغ روی داد که آن هم زلزله 7 ریشتری 2 اردیبهشت 1203 هجری شمسی بود که حدود 13 هزار نفر کشته شدند و گنبد شاهچراغ و و دیوارها مجدد خراب شد. علاوه بر شاهچراغ مدرسه خان، مسجد عباس، کلیسای ارامنه هم ویران شدند.
حادثه شاهچراغ 1401
یکی دیگر از اتفاقات تلخ شاهچراغ حمله تروریستی در 4 آبان سال 1401 بود که توسط 1 مهاجم با اسلحه کلاشینکف انجام شد. این اتفاق موجب شد تا صحن و سرای ضریح غرق خون شود که 13 نفر شهید و حدود 21 نفر زخمی بر جای گذاشت. بعد این اتفاق مهاجم به سرعت دستگیر شد و به سزای عملش رسید. پس از گذشت ساعتی از این حادثه شاهچراغ، گروه تروریستی داعش مسئولیت آن را پذیرفت.
حادثه شاهچراغ در 1402
حادثه شاهچراغ در 22 مرداد 1402 اتفاق تلخ دیگری برای شاهچراغ بود که برای دومین بار چنین اتفاقی رخ داد. در این حادثه فرد مهاجم با تیراندازی به خادمان حرم وارد صحن شد و تعدادی از زائران را به گلوله بست که 2 تن شهید و 6 تن زخمی شدند. یگکی از شهیدان شاهچراغ غلامعباس عباسی خادم حرم و دیگری محمد جهانگیری شهید شاهچراغ بودند. فرد مهاجم نیز به سرعت توسط گروه امنیتی دستگیر شد.
جاهای دیدنی شیراز نزدیک شاهچراغ
موقعیت مکانی خوب شاهچراغ باعث شده تا بسیاری از مکان های تاریخی و دیدنی شیراز در نزدیک آن باشند. در این بخش از مطلب با جاهای دیدنی نزدیک شاهچراغ آشنا خواهید.
بازار وکیل شیراز
یکی از مکان های تاریخی و تفریحی شیراز، بازار وکیل شیراز است که فاصله کمی تا شاهچراغ دارد. بازار وکیل زیر نظر سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی شیراز بوده که سبب شده تا همچنان فعال و پابرجا باشد. در بازار وکیل شما می توانید انواع سوغات از شیراز، ملزومات آرایشی-بهداشتی و ... را خریداری نمایید.
مسجد وکیل شیراز
از دیگر مکان های تاریخی و مذهبی شیراز، مسجد وکیل شیراز است که در مجاورت حمام و بازار وکیل می باشد. مسجد وکیل شیراز از نظر معماری دارای طراحی اسلامی بوده و کاشی های آبی رنگ با خط نستعلیق زیبا بر روی پیکره آن خودنمایی می کنند. در حال حاضر مسجد وکیل شیراز هنوز برای اقامه نماز پا برجاست.
حمام وکیل شیراز
حمام وکیل که در نزدیکی بازار .کیل قرار دارد یکی دیگر از جاهای دیدنی شیراز نزدیک شاهچراغ است. در زمان های گذشته این حمام مخصوص شاه و خانواده اش بود تا از قبل از مشرف شدن به زیارت، استحمام کنند. در حال حاضر حمام وکیل غیر فعال بوده و تنها به عنوان موزه در دسترس مردم می باشد. این مکان تاریخی نیز زیر نظر سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی است.
مسجد نصیرالملک شیراز
اگر بگوییم مسجد نصیرالملک شیراز یکی از زیباترین مساجد ایران است گزافه نگفته ایم. مسجد نصیرالملک شیراز در فاصله کمی از حرم مطهر شاهچراغ قرار گرفته است. پنجره های رنگی رنگی و صورتی مانند آن باعث شده تا به مسجد نصیرالملک شیراز، مسجد صورتی هم بگویند.
ارگ کریمخان زند
آخرین مکان دیدنی و تاریخی نزدیک شاهچراغ، ارگ کریمخان زند است که یکی از شاخص های معماری دوره زندیه می باشد. این ارگ به دستور کریمخان زند، اولین پادشاه زندیه ساخته شد و در آن اقامت داشت. در حال حاضر ارگ کریمخان زند مکان خوبی برای عاشقان تاریخ است تا با کنکاش و دیدن اشیاء عتیقه به تمدن ایران پی ببرند.
هتل های نزدیک به شاهچراغ
مهم است که در زمان سفر به شیراز، فکری هم برای اقامت در هتل های شیراز بکنید. موقعیت مذهبی شاهچراغ باعث شده تا بسیاری از هتل های شیراز در مجاورت آن ساخته شوند. جهت بالا بردن شما عزیزان در ادامه به شرح هتل های نزدیک حرم شاهچراغ علیه السلام خواهیم پرداخت.
هتل پنج دری شیراز
به جرات می توان گفت هتل پنج دری شیراز تنها هتل نزدیک به حرم مطهر احمد بن موسی علیه السلام است. هتل پنج دری شیراز در پارکینگ عمومی، رو به روی شاهچراغ ساخته شده که لینک رزرو هتل پنج دری شیراز برای راحتی شما گذاشته شده است. اتاق هایی تمیز، رستورانی با کیفیت، فضایی جذاب و تاریخی از ویژگی های این هتل در نزدیکی شاهچراغ می باشد.
هتل سنتی نیایش شیراز
از دیگر هتل های پیشنهادی ما به شما عزیزان در نزدیکی شاهچراغ، هتل سنتی نیایش شیراز است. این هتل سنتی از فضایی تاریخی برخوردار بوده و امکانات رفاهی مطلوبی را در اختیار زائران قرار می دهد. هتل سنتی نیایش شیراز در سه راه نمازی واقع شده که فاصله کمی تا حرم مطهر دارد.
هتل ریتون شیراز
به دنبال یک هتل قیمت مناسب در نزدیکی شاهچراغ هستید؟ پس رزرو هتل ریتون شیراز را از دست ندهید. هتل ریتون شیراز یک هتل 2 ستاره است که در سه راه نمازی، کوچه ششم شهید دستغیب واقع شده و فاصله ای بسیار نزدیک تا حرم دارد. اتاق های آرامش بخش، کیفیت غذایی مطلوب همراه با پارکینگ و اینترنت رایگان از دیگر ویژگی های این هتل در شهر شیراز است.
چگونه به شاهچراغ برویم؟
جهت رسیدن به حرم احمدی و محمدی (ع) از طریق مترو شیراز می توانید سوار خط 1 مترو شوید. سپس در ایستگاه نمازی پیاده شوید و با کمی پیاده روی خود را به حرم برسانید. اتوبوس های درون شهری نیز شما را از فرودگاه یا ایستگاه راه آهن شیراز به حرم می رسانند.
