بازار قدیمی قم یکی از بازارها و مراکز خرید قم است که بسیار قدیمی است. عمر این بازار به بیش از 100 سال می رسد که تیمچه مشهور آن در سال 1301 توسط فردی برجسته در شهر قم به نام استاد حسن قمی، معروف به معمارباشی ساخته شد. این مکان تجاری دارای سراها، چهار سوق ها و تیمچه های مختلفی است ک هر کدام از آن ها برای شغلی می باشد.
بازار قدیمی قم یک راسته بسیار مشهور دارد که به راسته فرش فروش ها معروف است. در این راسته انواع و اقسام فرش های مختلف دستباف، ماشینی، قالیچه، گلیم و ... ارائه می شود که از نظر کیفیت فوق العاده هستند. هنوز هم که هنوزه، این بازار به فرش های بسیار خوبش مشهور می باشد.
بازار قدیمی شهر قم در بافت قدیمی قرار گرفته و در نقشه اطراف حرم مطهر حضرت معصومه (س) به خوبی قابل مشاهده است. دسترسی آسان به آستان مبارکه دختر امام هفتم، سبب شده تا این بازار مملو از زائر باشد. قیمت های مناسب و تنوع کالاها مخصوصاً کالاهای سنتی سبب شده تا این بازار با این که قدیمی است، محبوبیت فراوانی داشته باشد.
ساختار معماری بازار قدیمی قم
بازار تاریخی قم از ساختار معماری سرپوشیده برخوردار است که پوششی گنبدی شکل دارد. شاید بپرسید دلیل سرپوشیده بودن بازار چیست؟ دلیل این مسئله دوری از گزند گرما و سرمای هوا در تابستان و زمستان است. همانطور که آگاه هستید، موقعیت جغرافیایی شهر قم به گونه ای است که هواره گرم و خشک (بیابانی) می باشد. البته معماری های تاریخی ایرانی، با پوشش های گنبدی عجین شده که در این بازار معماری اصیل به خوبی دیده می شود.
بازار باستانی قم سیستم تهویه ای دارد که در نوع خود هوشمندانه است. این سیستم تهویه هوا و نور طبیعی بازار، از طریق روزنه هایی که در سقف بازار وجود دارد انجام می پذیرد. روزنه های بالای گنبد دایره مانند بوده و در اطراف سقف به خوبی قابل مشاهده اند. تابش نور از طریق روزنه های سقف سبب شده تا فضایی بسیار رویایی و جذاب در بازار ایجاد شود.
در بازار قدیمی شهر قم از مصالح های ساختمانی باستانی نظیر آجر، خشت گلی، سنگ و ... استفاده شده است. وجود سراهای متعدد در این بازار نشان دهنده اهمیت ویژه آن می باشد. زیرا سراها در واقع همان کاروان سراهایی هستند که برای اسکان تاجران و رهگذران مورد استفاده قرار می گرفت.
اختلاف نظرها درباره قدمت بازار تاریخی قم
درباره قدمت تاریخی این بازار اختلاف نظرهای بسیاری وجود دارد که برخی از آن ها قدمت بازار شهر قم را به عصر صفوی و عده ای دیگر به عصر سلجوقی نسبت می دهند. البته در ساختمان این بازار، معماری دوره سلجوقی و ایلخانی قابل دیدن بوده که با استامپ های گچی مزین گشته اند.
شالوده ساختمان بازار به عصر صفوی بر می گردد که نشان می دهد در آن زمان پایه گذاری گردیده است. در راسته بازارها معماری جدیدتری دیده می شود که این امر در تیمچه ها، قدیمی تر و به دوره قاجاری بر می گردد. قسمت های بیشتری از بازار مربوط به عصر صفوی و سراهای جدید مربوط به دوران قاجار است. مسجد جامع قم نیز در نزدیکی همین بازار قرار گرفته و دلیل دیگری برای محبوبیت آن می باشد.
این بازار گسترش خود را مدیون ناصر الدین شاه قاجار است، زیرا در زمان این پادشاه وسعت بسیاری یافت و دو راسته بازار جدید، تیمچه های بزرگ و ... احداث گردید. در عصر سلطنت شاه پهلوی به دلیل تقاضای بالا برای تجارت، بخش های دیگری به این بازار افزوده گردید تا موجبات راحتی بیشتری برای تاجران و فروشندگان فراهم شود.
طول بازار قدیم قم، مساجد موجود و بانی بازار قدیم
این بازار کهن به صورت یکپارچه ساخته شده و از میدان قدیم تا پل علیخانی ادامه دارد. از بازار ذکر شده تنها دو قسمت باقی مانده ک قسمت کهنه و قسمت جدید آن هر کدام طولی بالغ بر 1 کیلومتر دارند. در این راسته بازار مسجد هایی قرار گرفته اند که نشان از مذهبی بودن شهروندان قمی می دهد.
مسجد امام حسین (ع)، مسجد پامنار (میدان قدیمی)، مسجد ملاّ جعفر، مسجد مسگرها، نجارها، رضویه و ... از جمله مسجد هایی هستند که دراین بازار وجود دارند. این مسجد ها که هرکدام توسط یک صنف خاص، طراحی شده بود با برپایی مراسم های مذهبی همبستگی آنان را به خوبی به چشم می کشید.
شاید بپرسید بنیان گذار بازار تاریخی شهر قم چه کسی بوده است؟ در پاسخ به آن باید بگوییم مرحوم مغفور حاج سید محمود طباطبایی که یکی از تاجران برجسته و بزرگ شهر قم بود، موسس و بنیان گذار آن می باشد. به دلیل گسترش بافت شهری، برخی از تیمچه های بازار از بین رفت که سبب پدید آمدن تیمچه بزرگ شد. این تیمچه توسط سازمان مربوطه (میراث فرهنگی و گردشگری) بازسازی شد.
معماری تیمچه بزرگ به چه صورت است؟
این مرمت ها شامل گنبد، تزیینات داخلی گنبد، کف بازار و سَبُک سازی، آجر فرش شدن پشت بام و ... می شود. نقشه کشی و هنر معماری این تیمچه بسیار زیبا است که زبان هر کسی را به تحسین می گشاید. تیمچه بزرگ شامل 12 حُجره است که با اُرسی های فوق العاده ظریفی بنا شده است. البته این ارسی ها به مرور زمان تخریب شده و تنها در برخی زوایا می توان مقرنس هایی گچی را را مشاهده کرد.
سقف تیمچه دارای سه چشمه است که قسمت وسط به دهانه ۱۵ متر و ارتفاع ۱۵ متر دارای دو پوشش است، طول این بخش ۲۸ متر و بدون ستون است، چشمه میانی با بلندی و دهانه ۱۵ متر دارای پوشش آجری ظریف و آراسته با مقرنس گچی در زوایا است. قُبّه تیمچه عرق چینی بوده و پوشش زیرین آن شمسه کاری می باشد.
اسلوب رسمی، بند زنی های مختص یزدی و ... از دیگر شاخصه های معماری این تیمچه هستند. البته دریچه هایی بر سقف گنبد تعبیه شده که وظیفه تهویه هوا و تامین روشنایی تیمچه را داشته است. این مکان با شماره 1902 توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به ثبت اثار ملی ایران رسیده است.
